RUMUSAN FALSAFAH PENDIDIKAN ISLAM

RUMUSAN TOPIK

Disediakan oleh : Zulfahmi (PGZ110002)

Falsafah merupakan sebuah disiplin ilmu yang telah bermula sejak zaman Phytaghoras (572-492 SM). Daripada segi etimologi perkataan falsafah itu berhubung rapat dengan perkataan Yunani iaitu philosophia. Dalam kata majmuk yang terdiri daripada philos dan Sophia. Philos ertinya ‘cinta’ dalam erti yang seluas-luasnya. Sophia pula ertinya ‘kebijaksanaan’. Kebijaksanaan ini ertinya mengetahui sesuatu dengan mendalam. Kesimpulannya, falsafah ialah satu usaha mencari sesuatu kebenaran atau keyakinan yang berhubung dengan sesuatu perkara menggunakan kekuatan akal fikiran.

Falsafah dibahagi kepada empat cabang utama iaitu :

1) Metafizik merupakan kajian mengenai realiti dan memberi tumpuan terhadap sifat-sifat kewujudan, yang mempersoalkan perkara yang berkaitan dengan alam, jiwa atau roh dan kehidupan.

2) Epistimologi adalah teori pengetahuan dan perihal mengetahui yang mempersoalkan sumber-sumber pengetahuan, pengetahuan yang boleh dipercayai, pengetahuan yang diketahui oleh seseorang, pengetahuan untuk mengetahui dan menyampaikan apa yang kita ketahui.

3) Aksiologi merupakan kajian mengenai nilai yang melibatkan dua aspek, iaitu etika (nilai moral) dan estetika (nilai seni dan keindahan).

4) Logik merupakan kaedah yang digunakan apabila seseorang ahli falsafah berfalsafah.

2. Falsafah dalam Perpektif Barat dan bukan Barat

a. Falsafah Barat

Mengikut tokoh-tokoh Barat tentang falsafah;

1) Socrates (469-399 SM), falsafah ialah usaha-usaha melalui penyelidikan sejati bagi mencapai kebajikan yang berpusatkan kepada manusia dan tingkah lakunya.

2) Plato (427-347 SM), falsafah ialah usaha mencari kearifan melalui proses dialektik dan usaha mengetahui hal keadaan jiwa manusia.

3) Thomas Aquinas (1225-1274), falsafah ialah alat bagi menetapkan ketuhanan sekadar yang dapat dicapai oleh akal manusia.

4) John Dewey (1859-1925), falsafah ialah suatu alat membuat penyesuaian di antara yang lama dengan yang baru dalam suatu kebudayaan.

b. Falsafah Islam

1) Al-Kindi (805-873 M), mengikut beliau falsafah Islam mempunyai 3 aspek: Ilmu Fizik, berasaskan benda, Ilmu Matematik, ilmu hitung, astronomi dan Ilmu Ketuhanan yang tidak berkaitan dengan benda sama sekali.

2) Ibn Sina (980-1073 M), mengikut beliau falsafah dikategorikan kepada : Ilmu wahyu dan Ilmu akhirat.

3) Al-Farabi (1070-1 M), falsafah mengikut beliau boleh dilihat dari dua sudut: Falsafah teori iaitu mengetahui sesuatu yang ada. Dan falsafah amalan iaitu mengetahui sesuatu yang seharusnya diwujudkan dalam perbuatan.

4) Al-Ghazali (1058-1111 M), membahagi falsafah kepada lima cabang : Matematika, Ilmu-ilmu logika, Teologi, Ilmu Pengatahuan Alam, dan Ilmu-ilmu politik.

c. Falsafah China

1) Falsafah Confucius (551-479 SM), mengikutnya falsafah tidak menekankan elemen metafizik tetapi bersifat praktikal/pragmatic tetapi menekankan adat istiadat yang elaborate dan percaya adat dan norma menyatukan manusia

2) Falsafah Taoisme, Pengasasnya Lao Tze (570 SM). intipati falsafah ialah tidak melakukan apa-apa tindakan (Wu Wei atau non-action). Falsafah yang tidak berteraskan prinsip persaingan (competitive), bahawa seseorang tidak sepatutnya menentang hukum alam; Do nothing dan segalanya akan wujud dengan aman.

d. Falsafah Hindia

1) Hinduisme, tiada pengasas bermula dari amalan kaum Aryan, percaya kitab Vedas (kitab paling suci dan dipercayai tidak dapat dikesan bila mula ditulis). Kuasa mutlak ialah zat Atman-Brahman yang dimanisfestasikan dalam pelbagai bentuk kekuasaan dan jelmaan dewa dan dewi yang mempunyai kuasa tertentu.

2) Buddhisme, pengasasnya Siddharta Gautama (563-483 SM). Buddha lahir kerana tidak puas hati dengan ajaran Hinduisme. Teras falsafah Buddhisme ialah kehidupan ialah kesengsaraan dan punca segala kesengsaraan ialah nafsu. Cara yang melepaskan diri daripada penderitaan ialah penghapusan nafsu diri.

3. Perbandingan Falsafah dalam Perpektif Barat dan bukanBarat

Perbandingan dalam konsep falsafah dari persamaan dan perbezaan

Barat	Islam	China	Hindia
Ø Tumpuan akal dan pengalaman. Ø Menekanan duniawi dengan asas kebendaan. Ø Potensi manusia telah ada sejak lahir (bawaan dan mengikut hukum alam). Ø Tujuan untuk material sebagai asas kebahagian Ø Akal yang sistematis	Ø Tumpuan wahyu (al-Quran-Hadist) dan disokong oleh akal dan pengalaman. Ø Menekankan teori (akhirat) dan amali (duniawi). Ø Potensi manusia telah ditetapkan oleh Tuhan. Ø Tujuan untuk kebahagian dunia dan akhirat. Ø Sistem hubungan Habluminallah dan Habluminannas	Ø Tumpuan elemen mistik (kerohanian). Ø Menekankan adat istiadat yang elaborate. Ø Potensi manusia mengikut hukum alam (prinsip timbal balik). Ø Tujuan melepaskan diri dari duniawi dan menyelam kealam mistik. Ø Hubungan masyarakat	Ø Tumpuan elemen mistik (percaya kepada dewa/dewi). Ø Menekankan konsep karma dan dharma Ø Manusia sebahagian dari alam sejagat Ø Tujuan melepaskan dari penderitaan dengan penghapusan nafsu diri. Ø Sistem kasta

4. Konsep Pendidikan Barat dan bukan Barat

a. Konsep Pendidikan Barat

Tokoh-tokoh Barat melihat pendidikan hanya satu proses melatih akal, jasmani dan moral yang membentuk seseorang untuk menjadi insan dan warganegara yang baik. Pendidikan adalah bersifat wajib dan berterusan dari buaian ke liang lahat. Konsep ini telah dikenali sebagai pembelajaran sepanjang hayat (life long lenrning) dan dikenal pasti perlu dalam membangunkan guna tenaga manusia.

b. Konsep Pendidikan Islam

Konsep pendidikan Islam ialah satu proses secara berterusan memupuk seluruh potensi semulajadi manusia dari segi intelek, akhlak, rohani dan jasmani secara seimbang ke arah pembentukan insan soleh yg membawa kebaikan di dunia dan akhirat. Bagi Islam pula, pendidikan mempunyai pengertian dan konsep yang lebih luas. Berbanding perspektif Barat yang hanya menekankan aspek jasmani dan luaran dalam pendidikan, tetapi perspektif Islam mengambil kira aspek kerohanian.

c. Konsep Pendidikan China

Dalam amalan Confusius, menekankan konsep ren/jen iaitu kasih sayang dan juga sifat perikemanusiaan. konsep Li iaitu peraturan akhlak dan peraturan kehidupan. konsep zhong yong iaitu kesederhanaan.

d. Konsep Pendidikan Hindia

Percaya kepada konsep karma (undang-undang balasan) dan kelahiran semula, mendorong mereka berbuat baik sesama manusia kerana andai mereka berbuat tidak baik, mereka akan dihidupkan semula dengan penuh kehinaan dalam kelahiran baru mereka.

5. Aliran Falsafah Pendidikan Islam

Terdapat beberapa aliran dalam falsafah pendidikan Islam iaitu :

a. Aliran Salaf, aliran ini bersumber dari al-Quran dan as-Sunnah, bersifat konservatif iaitu mempertahankan dan melestarikan nilai-nilai era salafi.

b. Aliran Qadariyah, aliran ini memberikan kebebasan manusia untuk berbuat dan berkuasa penuh dalam menentukan perjalanan hidupnya. Tapi harus diyakini kebebasan yang dianutnya tetap berada dalam koridor wahyu.

c. Aliran Jabariyah, aliran ini berpandangan seperti aliran nativisme yang menganggap faktor pembawaan sebagai penentu dari proses perkembangan manusia.

d. Aliran Mu’tazilah, aliran ini mempunyai pandangan bahawa akal terlebih dahulu, lalu disesuaikan dengan nash Quran dan Sunnah, kerana Quran dan Sunnah tidak mungkin bertentangan dengan akal pikiran manusia.

e. Aliran Asy’ariyah, aliran ini bertumpu kepada kehendak Allah (wahyu), yang mana wahyu sebagai sumber pendidikan. Akal manusia hanya sebagai pembenaran terhadap wahyu, manusia mempunyai peranan dalam menentukan kehidupannya.

6. Analisis Linguistik dan Analisis Konsep

Dalam berbagai kamus umum, linguistik didefinisikan sebagai ilmu bahasa atau studi ilmiah mengenai bahasa (Matthews 1997). Studi tentang bahasa dapat dibezakan :

Ø Linguistik tradisional iaitu menganalisis bahasa berdasarkan falsafah dan semantik.

Ø Linguistik modern iaitu satu peralihan linguistik tradisional kepada struktural yang mana perubahan pengkajian bahasa secara menyeluruh berdasarkan struktur atau ciri-ciri formal yang ada dalam suatu bahasa.

Dalam kamus dewan dan pustaka, konsep bererti pendapat yang terbentuk dalam fikiran mengenai sesuatu gagasan atau tanggapan. Makna konsep dalam falsafah mengikut Jujun S. Sumantri (2009), mengatakan bahawa konsep adalah merupakan suatu teori pemikiran yang dikemukakan oleh tokoh-tokoh falsafah.

7. Makna Pendidikan, Pengajaran, Pembelajaran dalam aktiviti Berfalsafah

Pendidikan dalam aktiviti falsafah boleh dikatakan bahawa pendidikan sebagai persekolahan formal, latihan, proses pembentukan (perkembangan), indotrinasi, proses yang berterusan, aktiviti yang bersepadu untuk mencapai matlamat dan sebagai disiplin, seni, dan sains.

Pembelajaran adalah aktiviti yang membawa kepada perubahan, tetapi perubahan itu bukanlah perubahan seperti yang dibawa oleh proses kematangan atau proses biologi yang bersifat semula jadi. Matlamat pembelajaran yang dimaksudkan ialah penguasaan apa yang dipelajari.

Pengajaran merupakan totality daripada aktiviti belajar mengajar yang diawali dengan perencanaan dan diakhiri dengan evaluasi dan diteruskan dengan follow up (amalan) untuk mencapai tujuan-tujuan khusus pengajaran.

8. Aliran Falsafah Pendidikan Barat

Ø Falsafah Pendidikan Perenialisme

Perkataan asas perennial (tidak berubah). Ketelusan sesuatu yang tidak akan berubah. Pendidikan seharusnya fokus kepada carian dan sebaran ilmu.

Ø Falsafah Pendidikan Progresivisme

Berkembang daripada pragmatism yang dipengaruhi pemikiran John Dewey. Ahli mazhab melihat perubahan sebagai intipati reality kerana realiti berubah ikut masa. Tidak percaya ketelusan sesuatu yang tetap untuk di kuasai.

Ø Falsafah Pendidikan Rekontruktivisme

Berpunca daripada progresivisme yang berusaha membaiki dan membina semula masyarakat. Sekolah merupakan landasan untuk membina masyarakat baru dengan mengenal pasti masalah sosial untuk pembangunan masyarakat.

Ø Falsafah Pendidikan Eksistensialisme

Fokus fitrah kejadian manusia; dilahirkan tanpa tujuan dan memandang realiti sebagai sesuatu yang bersifat subjektif dan hanya boleh didefinisikan oleh individu berkenaan.

Ø Falsafah Pendidikan Essentialisme

Pergerakan falsafah sistematik dan bersifat konservatif, praktikal dan prakmatik. Mazhab ini menumpukan kepada perkara-perkara asas, iaitu menjadi ahli masyarakat yang produktif.

9. Matlamat dan Kurikulum Pendidikan Barat dan bukan Barat

a. Matlamat dan Kurikulum Pendidikan

Perbezaan Ciri-Ciri Falsafah Pendidikan Barat Tradisional berbanding Falsafah Pendidikan Barat Moden

Aliran Falsafah	Konsep	Matlamat	Tumpuan
Perenialisme	Secara semula jadi manusia bersifat sejagat dan tidak berubah-ubah	Mengajar ilmu dan nilai bersifat sejagat dan abadi.	Kurikulum : bidang kemanusian dan kesusasteraan. Guru : penyampai ilmu yang pakar Kaedah mengajar : diduktif Murid : menerima ilmu yang bersifat pasif
Essensialisme	Penekanan diberi kepada perkara-perkara asas	Mengajar ilmu dan budaya yang asas sahaja.	Kurikulum : asas (3M) Guru: penyampai ilmu yang mahir. Murid : penerima ilmu yang bersifat pasif
Progresivisme	Manusia berupaya menyesuaikan diri terhadap perubahan	Menghasilkan individu yang sedia menghadapi perubahan harian.	Kurikulum : memilih mata pelajaran yang ingin dipelajari. Guru : pembimbing dan pengurus Kaedah mengajar : induktif Murid : mencari ilmu dan bersifat aktif.
Rekonstruktivisme	Sekolah merupakan landasan untuk membentuk masyarakat baru	Menghasilkan corak budaya baru.	Kurikulum : bidang sains sosial. Guru : agen perubahan Kaedah mengajar : berpusatkan pada murid. Murid : berani mencuba dan bersifat aktif.
Eksistensialisme	Manusia bertanggungjawab keatas diri sendiri	Tidak digariskan	Kurikulum : bidang estetik dan falsafah. Guru : pemegang ilmu Kaedah mengajar : berpusatkan pada murid dan aktiviti Murid : penerima ilmu dan bersifat aktif.

b. Matlamat dan Kurikulum Pendidikan Islam

Ø Membentuk dan memperkembangkan insan supaya menjadi muslim yang berilmu, beriman, beramal soleh dan berperibadi mulia ke arah melengkapkan diri serta bertanggungjawab sebagai hamba dan khalifah Allah SWT yang bertakwa.

Ø Melahirkan insan yang taat kepada Allah SWT, hidup dalam masyarakat dengan harmoni, aman dan damai dan mendapat keredhaan dan kesejahteraan dunia dan akhirat.

Kurikulum berasaskan al-Quran, Hadist dan ijma’ para ulama dan ilmuwan yang mutawatir. Kurikulum yang merangkumi bidang pengajian kemanusiaan dan kesepaduan ilmu keduniaan dengan ilmu akhirat.

c. Matlamat dan Kurikulum Pendidikan China

Matlamat pendidikan sebagai proses untuk memupuk kesempurnaan tingkah laku dan kesejahteraan hidup manusia. Pemupukan nilai murni kemurahan hati, kebenaran dan keadilan di kalangan rakyat.

Kurikulum mengikut kebolehan individu secara komprehensif dengan menekankan nilai-nilai murni dan prinsip-prinsip dari teori ahli-ahli falsafah China.

d. Matlamat dan Kurikulum Pendidikan Hindia

Matlamat pendidikan mengikut ajaran agama iaitu vedas membawa makna melepaskan diri dari penderitaan dengan penghapusan nafsu mementingkan diri. Bertujuan melahirkan manusia yang berpikiran sempurna, berupaya mencapai aspek fizikal, intelek, moral dan kerohanian dengan penuh makna.

Kurikulum pendidikan berhubung dengan hidup tidak terikat kepada buku, merujuk kepada kitab vedas dalam ajaran Hindu. Begitu juga dengan ajaran Budha, tetapi ajaran ini menolak sistem kasta yang membeza-bezakan manusia.